Հայաստանը դիրքավորվել է որպես կայուն աճ, ՀՆԱ-ի դիվերսիֆիկացված կառուցվածք և ներդրումների և բիզնեսի զարգացման համար գրավիչ երկիր: Հայաստանը համեմատաբար նոր երկիր է՝ թաքնված ներուժով և ներդրումային բացառիկ բարենպաստ պայմաններով։ 99,8% գրագիտության և ինտերնետի 70% թափանցելիությամբ Հայաստանն արդեն գնահատվում է որպես գրավիչ աութսորսինգ երկիր աշխատաշուկայի համար:
Բիզնեսի և ներդրումային միջավայրի վիճակը Հայաստանում
2013 թվականից սկսած՝ Հայաստանը միջազգային բիզնես միջավայրում ստացել է պատկառելի վարկանիշներ, որոնք վերանայում են երկիրը որպես ներդրումների և բիզնեսի նոր հնարավորությունների նոր ուղղություն։
2016 թվականին արտահանումը Հայաստանից կազմել է 1791,9 մլն դոլար, մինչդեռ 2020 թվականին այդ ցուցանիշն աճել է մինչև 2544,4 մլն դոլար։ Հայաստանում էներգետիկայի, բանկային, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, դեղագործության և ոլորտների կտրուկ աճը ներդրումներ անելու պատճառներից են: Որպես Հայաստանում ներդրումների խթանման միջոց՝ մշակվել է «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» օրենքը՝ օտարերկրյա ներդրողներին ընդհանուր փոխհատուցումով գույքի օտարումից պաշտպանելու նպատակով։
Doing Business 2020-ի համաձայն՝ Հայաստանը 190 երկրների շարքում 47-րդն է իր բարենպաստ բիզնես միջավայրով
Առանց հարկերի կամ ցածր հարկերով ձեռներեցները Հայաստանի ազատ տնտեսական գոտիներում (ԱՏԳ) կարող են բիզնես հիմնել տնտեսության ռազմավարական ոլորտներում և ապրանքներ մշակել, արտադրել և արտահանել: ԱՏԳ-ների միջոցով ապրանքները կարող են արտահանվել ավելի քան 500 միլիոն սպառող ունեցող շուկաներ՝ առանց որևէ սահմանափակումների։ Ավելին, երկիրն առաջարկում է լիբերալ փոխանակման համակարգ՝ առանց օրինական փոխարժեքով դրամական միջոցների փոխակերպման և փոխանցման որևէ սահմանափակման:
Համաշխարհային բանկի «Doing Business 2020»-ի համաձայն՝ Հայաստանը 190 երկրների շարքում 47-րդն է իր բարենպաստ բիզնես միջավայրով և 32-րդը՝ Տնտեսական ազատության ինդեքսում մինչև 2021 թվականը: Ներդրումների համար երկիրն ունի 75 միավոր (100 միավոր): ազատություն։
Խոշոր շուկաներ մուտք ունենալով՝ Հայաստանը նաև ԵԱՏՄ անդամ է (Եվրասիական տնտեսական միություն)՝ ԵԱՏՄ-ից առանց մաքսատուրքի և առանց մաքսային ձևակերպումների ներմուծման իրավունքով։
Հայաստանը ժողովրդավարության ինդեքսում․ Հայաստանը դեռևս առաջատար է տարածաշրջանում իր ժողովրդավարության վարկանիշով՝ շրջանցելով իր հարևաններ Վրաստանին, Ադրբեջանին, Թուրքիային, Ռուսաստանին և Իրանին: Հայաստանը ժողովրդավարության համաշխարհային վարկանիշային աղյուսակում զբաղեցրել է 89-րդ տեղը և մինչ օրս համարվում է արդար ժողովրդավարական երկիր իր բնակիչների և օտարերկրացիների համար։ Ժողովրդավարության ինդեքսը, որն ուղիղ կապ ունի երկրի ընդհանուր զարգացման հետ, էական նշանակություն ունի Հայաստանում նոր բիզնես սկսելու և ներդրումներ կատարելու համար։
Քրաուդֆանդինգ․ Ներդրումների համար բարենպաստ միջավայր ստեղծելու նպատակով Հայաստանի կենտրոնական բանկը վերջերս հաստատեց ներդրումային աջակցության վրա հիմնված քրաուդֆանդինգի ծառայությունների կանոնակարգերի ենթաօրենսդրական ակտերի փաթեթը՝ հսկայական հնարավորություններ ստեղծելով ներդրողների համար քրաուդֆանդինգի հարթակների միջոցով: Հաշվի առնելով փոքր բիզնեսի և ստարտափների գործունեությունը Հայաստանում և ներդրումների վրա հիմնված նոր քրաուդֆանդինգ ծառայությունները, այս շուկան կարող է դառնալ շահույթի մեծացման հսկայական վայր:
Գիտության ֆինանսավորում և զարգացում․ Հայաստանի՝ որպես ներդրումային ուղղության նկատմամբ հետաքրքրության մեծացման մեկ այլ կարևոր գործոն է գիտության ոլորտում պետական ֆինանսավորման աճը: 2022 թվականի համար ոլորտի պետական բյուջեից ֆինանսավորումն աճել է 85%-ով ($5,2 մլն)։ Այս միջոցառումները նպաստում են ենթակառուցվածքների զարգացմանը, գիտական կենտրոնների վերականգնմանը և գիտության ու բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության ոլորտներում նոր ներդրողների ներգրավմանը։
Բիզնեսի ո՞ր հատվածներն են ավելի արագ զարգանում Հայաստանում
Ներդրումների համար առավել շահավետ ոլորտները Հայաստանում
Ներդրումների համար Հայաստանում առավել շահավետ ոլորոտներն են գյուղատնտեսությունը, բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերությունը և ծառայությունները, վերականգնվող էներգետիկայի ճյուղերը, զբոսաշրջությունը և ջրային ռեսուրսների կառավարումն ու օգտագործումը։
Գյուղատնտեսություն
Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում ամենաշահավետ բիզնես ոլորտերից է, որտեղ ներդրումները կարող են ամենաբարձր արդյունավետությունն ունենալ
Գտնվելով պետական մշտական աջակցության ներքո՝ ոլորտը խոստումնալից ներդրումային և բիզնեսի զարգացման ոլորտ է՝ Եվրասիական տնտեսական միության շուկա մուտք գործելու հեռանկարներով։ Գյուղատնտեսությունը, որը կազմում է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 11%-ը, երկրորդն է արտահանման ծավալներով։ Գյուղատնտեսության ոլորտի գրավչության վրա մեծապես ազդում է նաև Հայաստանի կառավարության կողմից տեխնոլոգիական և սմարթ գյուղատնտեսական լուծումներին տրամադրվող սուբսիդիաները և ներդրումների փոխհատուցումը, որոնց արդյունքում վերջին 2-3 տարիներին Հայաստանում զգալիորեն ավելացել են խելացի կառավարմամբ գյուղատնտեսական արտադրամասերը, ջերմոցները և ինտենսիվ այգիները։
Վերականգնվող էներգիա
Բացի էներգետիկայի ոլորտից, վերականգնվող էներգիայի առանձին արագ զարգացող ոլորտն աջակցում է կայունության գլոբալ ջանքերին և գրավում միջազգային կազմակերպություններին: Վերջին 5 տարիների ընթացքում փոքր ՀԷԿ-երում էներգիայի արտադրությունն աճել է 54%-ով, որն օգտագործվում է տեղական սպառման և հարևան երկրներ արտահանման համար: Վերջին տարիներին շեշտակիորեն ավելացել են ներդրումները արևային էներգիայի արտադրության ոլորտում, ինչի արդյունքում Հայաստանում ստեղծվել են մի քանի գերհզոր արևային էլեկտրակայաններ։ Արևային էլեկտրակայանները և արևային պանելների արտադրությունը ևս համարվում են ամենագրավիչ բիզնես ոլորտներից մեկը Հայաստանում։
Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաներ, բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերություն
Հայաստանը արդեն գրավիչ աութսորսինգ շուկա է Արևելյան Եվրոպայի այլ երկրների շարքում՝ ցածր գներով և բարձր որակով
ՏՏ ոլորտը վերջին մի քանի տարիների ընթացքում մնացել է տնտեսության հիմնական շարժիչ ուժերից մեկը։ 2020 թվականին ՏՀՏ հատվածը վերցրեց ՀՆԱ-ի 5,1%-ը և գնահատվեց 137 միլիոն դոլար 2021 թվականի երրորդ եռամսյակի համար՝ առաջատար լինելով բարձր տեխնոլոգիաների արտադրության արտահանման արժեքներով: Սեգմենտը ներառում է ավելի քան 1000 խոշոր և փոքր գործակալություններ, որոնք ընդգրկում են ավելի քան 76 ծառայություններ և ոլորտներ: Հայաստանն արդեն գրավիչ աութսորսինգ շուկա է Արևելյան Եվրոպայի այլ երկրների շարքում՝ ցածր գներով և բարձր որակով:
Զբոսաշրջություն
Տուրիզմի և հանգստի ենթաոլորտները հանդիսանում են զարգացող սեգմենտներ Հայաստանում, մասնավորապես՝ ներգնա զբոսաշրջությունը ունի մեծ պոտենցիալ, որտեղ ներդրումները գնալով ավելանում են՝ ենթաստրուկտուրաների հետ զարգացման զուգահեռ: Պատկերը՝ PixMeta.com
Հայաստան օտարերկրյա այցելուների աճող թիվը պահանջում է զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների և ժամանցի հետագա զարգացում։ Ավելի քան 60 երկրների հետ առանց վիզայի ռեժիմը, բարձր անվտանգության ցուցանիշը և պատմական ուղղությունները գրավիչ հիմքեր են զբոսաշրջության ոլորտում օտարերկրյա ներդրումների համար: Հայաստանում ներգնա և ներքին տուրիզմի զարգացմանը նաև մեծապես նպաստում է վերջին տարիներին Հայաստանի ճանապարհների հիմնավոր ասֆալտապատումը, վերանորոգումն ու ինֆրաստրուկտուրաների օպտիմալացումը։
Ջրային ռեսուրսներ
Համաշխարհային ջրային բարձր անկայունությունը, որն ավելի է ուժեղանում բնակչության աճի հետ մեկտեղ, մինչև 2050 թվականը կհանգեցնի ավելի քան 5,7 միլիարդ մարդու համար ջրի պակասի: Խնդիրն առկա է Հարավային Կովկասում, սակայն Հայաստանը համարվում է համեմատաբար հարուստ ջրային ռեսուրսներով՝ ունենալով ավելի քան 3100 խմ ջուր/ տարեկան/մեկ շնչին. Մաքուր ջուրը արժեքավոր ռեսուրս է և շուտով այն ևս կդառնա ներդրումային կապիտալ։
Բիզնես ոլորտը Հայաստանում առաջիկա 5 տարիներին. Ինչո՞ւ պետք է ներդրումներ կատարել Հայաստանում 2022 թվականին
Հայաստանում առաջիկա տարիներին տնտեսական ակտիվության հիմնական շարժիչ ուժը կլինեն ՏՏ ոլորտն ու գյուղատնտեսությունը։ Պատկերը՝ PixMeta.com-ի
Երկրի տնտեսական ակտիվությունը զգալի աճ է գրանցել 2020 թվականից ի վեր (13,2%)՝ կանխատեսելով ապագա աճի ակտիվությունը CAGR-ի 7% բոլոր ոլորտներում: Հիմնական շարժիչ ուժերը կլինեն ՏՀՏ ոլորտը և գյուղատնտեսությունը։ Գործարար միջավայրի ազատությունն ու բաց լինելը, ընդհանուր առմամբ, առանց սահմանափակումների, կխրախուսեն օտարերկրյա ներդրումային ծրագրերը: Ահա Հայաստանում ներդրումներ կատարելու ընթացիկ առաջնահերթություններն ու առավելությունները.
- Մուտք դեպի Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) շուկա՝ ավելի քան 180 միլիոն սպառող
- Արտոնությունների ընդհանրացված սխեմա (3500 արտադրանք) ԱՄՆ, Կանադա, Նորվեգիա, Շվեյցարիա և Ճապոնիա
- Գույքահարկ — 0%-1%
- Եկամտահարկ — 20%
- ԱԱՀ — 20%
- Արտահանման հարկեր — 0%
- Շահութահարկի բացակայություն միկրո ձեռնարկությունների համար (մինչև $50.000 շրջանառությամբ)
Հայաստանը թաքնված գոհար է, մշակութային և պատմական կենտրոն, որը քայլ-առ-քայլ դառնում է բիզնեսի և ներդրումների համար գրավիչ միջավայր։ ՏՏ տաղանդների ֆոնդը, գիտական կենտրոնները և կայունությունը բոլոր հատվածներում բարձրացնում են տնտեսական գործունեության գրավչությունը:
Անուշ Բիչախչյան ∙ BizNet.am բիզնես բլոգի հոդվածագիր
ℹ Անուշը բիզնես բլոգի սյունակագիր է, երկար տարիներ հեղինակում է հոդվածներ և պատմություններ բիզնես, բարձր տեխնոլոգիական, մոբայլ և տուրիստական ոլորտներում։ Անուշը ազատ սյունակագիր է մի շարք լրատվական և վերլուծական ռեսուրսներում։
